چرا رژیم بعث عراق با آن همه تجهیزات در آزادسازی خرمشهر غافلگیر شد؟

مدیر تاریخ سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس گفت: پدافند از شهر خرمشهر برای دشمن، در مقایسه با سایر مناطق اشغالی از اهمیت بیشتری برخوردار بود.

- خبرگزاری فارس ـ گروه حماسه و مقاومت: عملیات بیت المقدس از روز دهم اردیبهشت ماه تا چهارم خردادماه سال 1361 در غرب رودخانه کارون و خرمشهر و با رمز عملیات یا علی بن ابی طالب با هدف آزادسازی شهرهای خرمشهر، هویزه و جاده اهواز به خرمشهر، خارج کردن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد و نیز جاده اهواز به آبادان از برد توپخانه دشمن و همچنین تأمین مرز بین المللی به صورت مشترک توسط نیروهای سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی ایران انجام شد.

طی این عملیات بیش از پنج هزار کیلومتر از اراضی اشغالی از جمله شهرهای خرمشهر و هویزه و نیز پادگان حمید و جاده اهواز خرمشهر آزاد شد.

به مناسبت چهلمین سالروز این فتح پیروزمندانه با محمد کرمی، مدیر تاریخ سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس درباره نقش سرنوشت ساز آزادسازی خرمشهر در جنگ گفت وگو کردیم که در ادامه می خوانیم:  مدیر تاریخ سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس در غرفه بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس در نمایشگاه کتاب خرمشهر قبل از انقلاب سه بار مورد هجوم بیگانه قرار گرفت چرا اشغال خرمشهر برای صدام حسین مهم بود؟ جنگ ­ها و منازعات سیاسی در کنار اثرات مخرب و جبران­ ناپذیری که بر جای می­ گذارند، بخشی از تاریخ یک ملت را تشکیل می ­دهند.

خرمشهر از دیرباز صحنه مناقشات سیاسی بوده است.

اهمیت استراتژیک و نظامی این شهر، منجر به این می شد که نیروهای مهاجم در بدو نبرد، به اشغال این شهر مبادرت ورزند.

به ­طوری ­که خرمشهر تا پیش از شروع جنگ ایران و عراق سه بار توسط قوای خارجی مورد تهاجم قرار گرفت.

بار اول توسط قوای عثمانی در سال 1253 ق و بار دوم در سال 1273 ق توسط قوای انگلیس اشغال شد و بار سوم نیز در سال 1320 ش و در خلال جنگ جهانی دوم، توسط قوای متفقین به اشغال د­رآمد.

در تمامی این نبردها، در نهایت نیروهای اشغالگر، در پی توافق قدرت­ های بزرگ و با اراده خود از مناطق اشغالی خارج شدند.

در سال­ های متمادی، این سیاست­­ ها، توسط حاکمان بعدی عراق نیز ادامه یافت و در نتیجه موجب بروز تنش ­هایی در روابط دیپلماتیک طرفین شد که گاهی حتی به درگیری­ های نظامی پراکنده­ ای می ­انجامید، تا اینکه در نهایت به انعقاد قرارداد الجزایر در سال 1975 م منتهی شد.

طبق این قرارداد، دولت عراق از ادعاهای خود در مورد خوزستان و حق کشتیرانی مطلق در اروندرود عقب نشست و 2 طرف متعهد شدند که در امور داخلی یکدیگر مداخله نکنند.

با وقوع انقلاب اسلامی ایران در بهمن ماه 1357، شرایط سیاسی ایران دگرگون شد.

این مسائل باعث شد که کنشگران حزب بعث عراق به این ارزیابی برسند که ایران توان دفاع در برابر حملات آنان را نخواهد داشت و در عرض یک هفته، تهران را فتح خواهند کرد.

با این محاسبات، عراق در 31 شهریورماه 1359 به ایران حمله کرد.

مقاومت 34 روزه مرد خرمشهر و آزادسازی بعد از 19 ماه حدود یک ماه پس از شروع جنگ، پس از اینکه رژیم عراق در استراتژی خود که با هدف کسب پیروزی سریع برپایه جنگ محدود و برق ­آسا طرح ­ریزی شده بود، با شکست مواجه شد، خرمشهر و آبادان که در هجوم سراسری ارتش عراق یکی از محورهای اصلی پیشروی بودند، از هفته دوم جنگ تحمیلی، اصلی­ ترین هدف نظامی عراق شد و محور تمرکز قوا و فشار دشمن شد، اما مقاومت و از جان گذشتگی مدافعان خرمشهر اجازه نداد دشمن به راحتی به این هدف دست یابد و در مجموع 34 روز طول کشید تا دشمن نهایتاً در تاریخ چهار آبان ماه 1359 خرمشهر را اشغال ، اما در اشغال آبادان نتیجه­ ای کسب نکرد و تنها به محاصره آبادان اکتفا کرد.

خرمشهر شهری که کلید پیروزی جنگ بود پدافند از شهر خرمشهر برای دشمن، در مقایسه با سایر مناطق اشغالی از اهمیت بیشتری برخوردار بود.

زیرا ادامه اشغال خرمشهر، دشمن را از یک موضع قوی در روند مذاکرات صلح برخوردار می ­کرد، متقابلاً از دست دادن خرمشهر نیز در واقع به مثابه شکسته ­شدن تنها سد دفاعی بصره، دومین شهر مهم عراق پس از بغداد و در معرض تهدید جدی قرارگرفتن آن شهر بود.

بنابراین این 2 مسأله با یکدیگر پیوند خورده بودند.

با آغاز عملیات بیت­ المقدس، روزنامه تایمز مالی نوشت: خرمشهر کلید پیروزی جنگ است، این شهر تنها نشانه واقعی پیروزی عراق و مظهر مقاومت سرسختانه ایران به شمار می رود.

بنابراین اشغال خرمشهر توسط عراق به عنوان آخرین و مهم­ ترین برگ برنده این کشور برای وادار ساختن ایران به شرکت در هرگونه مذاکرات صلح تلقی می ­شد، آزادسازی این شهر می­ توانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی­ اش باشد.

تأثیر عملیات بیت المقدس برای ایران در عرصه بین الملل شرایط اردیبهشت و خرداد کشور در سال 1361​ چگونه بود؟ بر اساس طرح­ ریزی و اجرای عملیات بیت ­المقدس در موقعیت بسیار حساسی انجام شد، وضعیت داخلی کشور با انهدام بقایای ضد انقلاب به تدریج رو به بهبودی و ثبات پیش می­ رفت.

اوضاع منطقه نیز به دلیل نگرانی آمریکا از نتایج ناشی از پیروزی ایران بر عراق، به ­گونه ­ای آشکار ملتهب بود.

ضمن این­که مناسبات اعراب و اسراییل با آمادگی اسراییل برای حمله به جنوب لبنان، در وضعیت حساسی قرار داشت.

در چنین موقعیتی، بی­ گمان نتیجه عملیات بیت ­المقدس برای ایران، منطقه و عراق بسیار سرنوشت ساز و تعیین کننده بود.

بنابراین سرعت عمل در اجرای این عملیات برای ایران بسیار با اهمیت بوده و نقش موثری داشت.

پنج هدف راهبردی که در فتح خرمشهر نهفته بود در آن شرایط غیر از آزادسازی خرمشهر، فرماندهان سپاه و ارتش به دنبال چه اهداف دیگری بودند؟ منطقه ­ای که عملیات بیت ­المقدس برای آن طرح ­ریزی شد در محدوده رودخانه ­های کرخه کور و نیسان در شمال، رودخانه کارون در شرق، خرمشهر و اروند رود در جنوب و بالأخره کرانه­ های هورالعظیم و شط­ العرب از حوالی نشوه تا بصره (در خاک عراق) در غرب، قرار داشت و وسعت آن به بیش از هشت هزار کیلومتر مربع می رسید.

زمین این منطقه به ­طور کلی صاف و هموار و تقریباً فاقد برجستگی است.

طراحان عملیات بیت المقدس به دنبال دستیابی به پنج هدف راهبردی و تاکتیکی بودند که عبارت بودند از: 1.

بیرون راندن نیروهای متجاوز به پشت مرزهای بین المللی.

2.

تحمیل برتری قدرت سیاسی، نظامی و اجتماعی ایران به عراق و حامیان او در منطقه.

3.

انهدام نیروهای متجاوز در منطقه کارون غربی.

4.

آزادسازی بخش های مهمی از مناطق اشغالی کشور از جنوب غربی اهواز تا خرمشهر.

5.

ادامه تک بنا به دستور تا کرانه ساحلی شط العرب برای تأمین مناطق آزادشده عملیات بیت ­المقدس در چهار مرحله به اجرا درآمد: مرحله اول از روز 10 تا 16 اردیبهشت ماه؛ در این مرحله نیروهای ایران ضمن تصرف و تحکیم سرپل، تلاش کردند تا نیروهای رژیم بعث عراق را در جبهه کرخه کور و فکه درگیر نگه دارند.

مرحله دوم از 17 تا 21 اردیبهشت ماه؛ تاکتیک نیروهای ایران در عبور از رودخانه ، دشمن را کاملا غافلگیر کرد به گونه ای که دشمن دچار آشفتگی و در شرایط بحرانی قرار گرفت.

مرحله سوم عملیات از 22 تا 31 اردیبهشت ماه؛ پس از مرحله دوم عملیات، برتری نیروهای ایران نسبت به دشمن قطعی شد و ابتکار عمل به طور کامل در اختیار رزمندگان اسلام قرار گرفت.

مرحله چهارم عملیات از اول تا چهارم خردادماه سال 1361؛ سرانجام عملیات در ساعت 22:30 اول خردادماه 1361 تلاش نیروهای ایران برای آزادسازی خرمشهر آغاز شد.

یکی از مهمترین نکات در سازمان رزم این عملیات برای نیروهای خودی، همکاری نزدیک سپاه و ارتش بود که در طول دوران جنگ نظیر نداشت.

در تاریخ سوم خرداد ماه سال 1361 ساعت 14 خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم پرافتخار جمهوری اسلامی ایران بر فراز  مسجد جامع خرمشهر به اهتزاز درآمد.

در این عملیات پنج هزار و 400 کیلومتر مربع از خاک کشور عزیزمان آزاد شد و شهر خرمشهر از اشغال نیروهای عراقی درآمد و 19 هزار نفر اسیر و 16 هزار نفر به هلاکت رسیدند.

همچنین 60 فروند هواپیما ، 3 فروند هلی کوپتر، 418 دستگاه تانک و نفربر، 30 قبضه توپ و 49 دستگاه خودرو از تجهیزات دشمن منهدم شد و یک فروند بالگرد ، 105 دستگاه تانک و نفربر و 56 دستگاه خودرو  از دشمن بعثی به غنیمت گرفته شد.

تکیه رژیم بعث بر نظریه ای که منجر به شکستش در خرمشهر شد چرا رژیم بعث با آن همه امکانات و تجهیزات در عملیات بیت المقدس غافلگیر شد؟ ارتش عراق از وقوع عملیات بیت­ المقدس بی ­خبر نبود و از سه عامل زمین، زمان و تاکتیک، به 2 عامل زمین و زمان آگاهی یافته بود.

در واقع دشمن تحت تأثیر تاکتیک ویژه عملیات، مجبور به اتخاذ یکی از 2 تصمیم زیر بود: الف: عقب­ نشینی از خرمشهر و نجات یگان­ های خود ب: پذیرش ریسک سقوط شلمچه و محاصره ارتش خود در جنوب تاکتیک دفاعی عراق در حد فاصل رودخانه کارون تا جاده اهواز خرمشهر، پدافند با فاصله از رودخانه بود، نه پدافند در کناره رودخانه.

در واقع عراق نوعی پدافند متحرک را سازمان داده بود و این کاربردی براساس تاکتیک­ های شوروی سابق و با الهام از نظریه سن تزو فیلسوف معروف نظامی چین بود.

او می­ گوید: بگذارید دشمن از رودخانه بگذرد ولی پیش از آن­که بتواند به­ طور کامل در ساحل دور انسجام پیدا کند، علیه او عکس ­العمل نشان دهید .

اشتباه بزرگ تاکتیکی دشمن متجاوز در کاربرد این تدبیر پدافندی، فهم نادرست از نظریه سن تزو بود.

عراقی ­ها یا نمی ­دانستند یا از مراقبت شدید و مداوم رودخانه غافل بودند.

عملیات بیت ­المقدس و فتح خرمشهر نشان از قرار گرفتن جمهوری اسلامی در یک موضع برتر قدرت نظامی نسبت به عراق و به دست آوردن ابتکار عمل در جبهه ­ها داشت و سیر نزولی رژیم عراق و ارتش آن کشور را به سوی موضع سیاسی- نظامی انفعالی که از شکست های پی ­درپی سنگین یک ­ساله اخیر ناشی می ­شد، سوق بیشتری می ­داد.

با تغییر توازن سیاسی - نظامی به سود ایران و پیدایش موقعیت جدید، در واقع ماهیت جنگ تغییر کرد و این مهم در رسانه های جهان انعکاس گسترده ای داشت.

به عنوان مثال روزنامه دویچه سایتونگ چاپ آلمان نیز به نقل از کارل بوچالا، خبرنگار خود، با اشاره به تبعات فتح خرمشهر می نویسد: خطر پیروزی ایران و در نتیجه در هم ریختن عراق، نظام­ های حاکم منطقه را پس از سقوط رژیم بعثی بغداد تهدید می کند و احتمال مداخله ابرقدرت ­ها را نیز به دنبال دارد.

مهار پیروزی­ های نظامی ایران و تأثیرات آن و جلوگیری از سقوط احتمالی حکومت وقت عراق، هسته مرکزی و محور ثقل تلاش ابرقدرت­ ها در آستانه فتح خرمشهر و پس از آن بود.

به طوری که یکی از راه ­حل ­های فوری ارائه شده از سوی کارشناسان به سازمان ملل متحد و شورای امنیت برای گریز از نتایج ناشی از پیروزی های نظامی ایران توقف جنگ بود.

آزادسازی بخش گسترده­ ای از مناطق اشغالی جنوب غربی ایران از جمله شهر بندری خرمشهر، بیش از پیش نتیجه تلاش و دستاورد رزمندگانی است که با از خودگذشتگی و جان­فشانی این پیروزی بزرگ را رقم زدند.

به همین خاطر سوم خرداد یعنی روز آزادسازی خرمشهر، در تقویم جمهوری اسلامی ایران، به عنوان روز مقاومت، ایثار و پیروزی نامگذاری شده است.

  انتهای پیام/
کلید واژه ها: خرمشهر - ارتش جمهوری اسلامی ایران - اهواز - جمهوری اسلامی ایران - عملیات - ارتش جمهوری اسلامی - آزادسازی - آزادسازی خرمشهر - رودخانه کارون - سپاه پاسداران - خبرگزاری فارس - جمهوری اسلامی - آزاد - رژیم بعث عراق - جاده - اراضی اشغالی - پادگان حمید - تاریخ - هویزه - بین المللی - شهر خرمشهر - بیت المقدس - دفاع مقدس - مقدس - حمید - مدیر - اردیبهشت - خردادماه - پاسداران - دشمن