سایه شوم بدعهدی آمریکا بر روند صلح در افغانستان

هرچند توافق 2020 دولت آمریکا با طالبان ظاهراً نخستین گام در مسیر دستیابی به صلح در افغانستان است، اما چالش اصلی ادامه مذاکرات بین الافغانی جهت حصول توافق بر سر آینده این کشور است.

- - شبنم شکوهی: دولت وقت ایالات متحده آمریکا و گروه طالبان افغانستان در 29 فوریه 2020 میلادی (دهم اسفندماه 1398) پس از برگزاری 9 دور مذاکره توافقنامه ای را امضا کردند که بر حسب ظاهر نخستین گام برای پایان دادن به جنگی هجده ساله با دستکم 157 هزار کشته و تحمیل هزینه ای بالغ بر 2 هزار میلیارد دلار بر دولت ایالات متحده بشمار می رود.

آتش بس یا کاهش موقت خشونتها؛ خروج نیروهای نظامی خارجی از خاک افغانستان؛ آغاز گفتگوهای بین الافغانی و در آخر، تضمین عدم تبدیل شدن افغانستان به پناهگاهی امن برای گروه های تروریستی، چهار محور اصلی این توافقنامه را تشکیل می دهند.

اما به رغم انعقاد این توافقنامه، ادامه حملات خشونت بار علیه نیروهای امنیتی افغانستان، وجود اختلافات قومی، قبیله ای و فرقه ای در کنار مخالفت و کارشکنی برخی کشورهای خارجی از جمله عواملی است که تداوم مذاکرات بین الافغانی و در نتیجه دستیابی به توافق صلح پایدار میان طالبان و دولت افغانستان را با پیچیدگی فزاینده ای روبرو ساخته است.

این ادعا از سوی غربی ها وجود دارد در شرایطی که توافق میان دونالد ترامپ رییس جمهور پیشین آمریکا و رهبر طالبان می توانست راه را برای دستیابی به یک صلح پایدار در افغانستان تا حدی هموار سازد، چالش اصلی یا همان ادامه مذاکرات بین الافغانی جهت دستیابی به یک توافق میان گروه طالبان و دولت افغانستان بر سر آینده این کشور همچنان به قوت خود باقی است.

از این رو، در این نوشتار ابتدا به تشریح محورهای اصلی توافقنامه واشنگتن- طالبان و سپس عوامل تأثیرگذار بر فرآیند صلح در افغانستان پرداخته و در پایان رویکرد دولت جدید آمریکا در قبال این توافقنامه را بررسی می کنیم.

محورهای اصلی توافقنامه واشنگتن- طالبان 1) آتش بس یا کاهش موقت خشونتها: ادامه خشونتها و جنگ در افغانستان از یکسو و رشد سرسام آور نرخ فقر و بیکاری که فرزند نامشروع این خشونتها است، مردم افغانستان را زیر فشار فزاینده ای قرار داده است.

از آنجا که در شرایط جنگی و نبودِ آتش بس، کاهش خشونتها امری محال است؛ بنابراین لزوم برقراری یک آتش بس فوری برای فراهم کردن زمینه ای مساعد جهت برگزاری گفتگوهای بین الافغانی و رسیدن به صلحی پایدار بیش از پیش احساس می شود.

2) خروج نیروهای نظامی خارجی از خاک افغانستان: دولت آمریکا طبق این توافقنامه با کاهش نیروهای نظامی خود از 13 هزار به 8600 نیرو ظرف 135 روز موافقت کرد و وعده داد که در صورت پایبندی کامل گروه طالبان به تعهدات خود، تمام نیروهای نظامی ایالات متحده و سایر کشورهای خارجی ظرف چهارده ماه (تا اوایل ماه مه 2021) خاک افغانستان را ترک کنند.

3) مذاکرات بین الافغانی: طالبان در مارس 2020 با آغاز گفتگوها با حکومت افغانستان موافقت کرد.

این گروه که در میانه مذاکرات حکومت افغانستان را دست نشانده آمریکا خوانده و در برابر گفتگوی مستقیم با آن مقاومت کرده بود، بار دیگر نسبت به ادامه گفتگوها با مقامات کابل ابراز تمایل کرد.

در همین راستا، دومین دُور از روند مذاکرات صلح دولت افغانستان با گروه طالبان در شهر دوحه پایتخت قطر هفتم ژانویه 2021 آغاز شد؛ اما هیئت های مذاکره کننده پیرامون پیشرفت در این مذاکرات هیچ بیانیه امیدوار کننده ای منتشر نکردند.

با این حال روز دوشنبه 22 فوریه 2021 هیأت مذاکره کننده دولت افغانستان از آغاز مجدد نشست نمایندگان کابل با طالبان در دوحه قطر خبر داد.

4) ارائه تضمین هایی برای مقابله جدی با تروریسم: گروه طالبان در بخشی از این توافقنامه تضمین کرد که اعضای آن یا سایر افراد و گروه های تروریستی از خاک افغانستان برای تهدید امنیت ایالات متحده و متحدانش استفاده نکنند.

عوامل تأثیرگذار بر فرآیند صلح افغانستان ******الف) ادامه حملات خشونت بار در افغانستان: در ماه های اخیر شهر کابل، پایتخت افغانستان و ولایات مختلف این کشور شاهد حملات تروریستی متعددی بوده که کشته و زخمی های فراوانی بر جای گذاشته است.

هرچند معمولاً هیچ فرد یا گروهی مسئولیت این حمله ها را برعهده نمی گیرد، دولت افغانستان غالباً تمایل دارد که انگشت اتهام خود را به سوی گروه طالبان نشانه رود.

با این حال طالبان به کرات این اتهام را رد کرده و حتی در نامه ای سرگشاده خطاب به مردم آمریکا با تأکید بر اینکه موضوع افغانستان با کاربرد زور و قدرت و استراتژی های جنگی حل نمی شود و مقتضای عقل و منطق هم این است که برای پایان دادن کامل به جنگ در افغانستان، تلاش های صادقانه صورت بگیرد و تعهداتِ انجام یافته عملی شود ؛ خواستار پایبندی دولت جدید ایالات متحده به توافق صلح قطر شد.

*****ب) درگیریهای قومی، قبیله ای و فرقه ای: درگیریها میان اقوام و فرقه های مختلف در افغانستان فرآیند صلح در این کشور را با پیچیدگی هایی فزاینده ای مواجه کرده است.

به عنوان مثال در انتخابات 2019 افغانستان که تنها 1.

8 میلیون نفر از 9 میلیون افراد واجد شرایط آرای خود را به صندوق ها انداختند، حوزه های رأی گیری مورد حمله قرار گرفتند و اعلام نتایج نهایی انتخابات تا ماه ها به تعویق افتاد.

حتی زمانی که رییس جمهور وقت، اشرف غنی ، به عنوان نامزد پیروز این انتخابات معرفی شد، عبدالله عبدالله رییس اجرایی افغانستان نتایج انتخابات را به چالش کشید و اعلام کرد که دولت خود را تشکیل می دهد.

ج) رقابت و کارشکنی کشورهای خارجی: به باور کارشناسان این امکان وجود دارد که کشورهای خارجی چالش های امنیتی جدی را علیه افغانستان بوجود آورند.

بنابراین ضروری است که به طور خلاصه به نقش کشورهای خارجی در پیشبرد یا ممانعت از فرآیند صلح افغانستان نیز اشاره ای داشته باشیم.

- پاکستان: پس از تهاجم آمریکا به افغانستان، این کشور به پناهگاهی امن برای طالبان تبدیل شد و سال ها سرویس اطلاعاتی این کشور با ارائه نظرات تخصصی خود در حوزه نظامی و کمک های مالی تا حدودی کنترل طالبان را در دست داشت.

در حال حاضر نیز اسلام آباد تمایل دارد که دولت افغانستان با بهره گیری بیشتر از عناصر طالبان، نسبت به پاکستان روابط دوستانه تری داشته باشد تا هندوستان.

با این حال، عمران خان نخست وزیر پاکستان با رد هرگونه پشتیبانی از طالبان از روند مذاکرات بین الافغانی حمایت کرده است.

- هندوستان: دهلی نو یکی از حامیان قدرتمند دولت افغانستان است که از سال 2001 با پرداخت حدود 3 میلیارد دلار کمک مالی به این کشور در توسعه زیرساخت ها و صنعت کشت و زرع در افغانستان کمک شایانی کرده است.

در این میان، هدف هندوستان به حداقل رساندن نفوذ پاکستان و ممانعت از تبدیل شدن افغانستان به پناهگاهی امن برای شبه نظامیان مخالف دهلی نو است.

از این رو، هندوستان از تلاش های آمریکا برای توافق با طالبان حمایت نمی کند و با مشروعیت بخشیدن به این گروه به عنوان یک بازیگر سیاسی مخالف است.

- روسیه: مسکو که سابقه تجاوز به خاک افغانستان و اشغال نظامی این کشور را در کارنامه خود دارد، همچنان به بهبود روابط با افغانستان امیدوار است.

به گفته کارشناسان، روسیه خواهان ایفای نقشی تأثیرگذار در فرایند صلح افغانستان و افزایش نفوذ خود در این کشور برای مقابله با حضور آمریکا و ناتو در منطقه است.

این کشور ظرف یکسال گذشته میزبان چندین نشست با حضور هیأت های نمایندگی طالبان و نمایندگان حکومت افغانستان بوده است.

- چین: اهداف پکن در افغانستان در وهله اول تجاری است و این کشور امیدوار است که افغانستان را در طرح های ابتکاری خود موسوم به یک کمربند یک جاده (طرح جاده ابریشم جدید) که مجموعه ای از پروژه های توسعه و سرمایه گذاری است، بگنجاند.

افزون بر جنبه تجاری، مقامات پکن نگران ظهور تروریست هایی هستند که از خاک افغانستان برای ایجاد شبکه های ارتباطی در داخل چین استفاده کنند.

از این رو، رهبران چین از توافق طالبان و آمریکا حمایت می کنند تا جایی که اواخر سال 2019 پایتخت این کشور میزبان کنفرانسی با حضور مقامات دولت افغانستان و گروه طالبان بود.

- آلمان: این کشور اروپایی که همواره حضور نظامی خود در افغانستان را با ادعای ایجاد آینده ای امن، آزاد و صلح آمیز برای مردم این کشور توجیه کرده است، پیش تر به بهانه تکمیل دوره های آموزشی برای نیروهای نظامی افغان خواهان تمدید مأموریت نظامی خود در این کشور شده بود.

اما در ماه های اخیر با تشدید خشونتها و قتل های هدفمند در شهر کابل و ولایات مختلف افغانستان مقامات برلین فرصت را برای نقضِ آشکار مفاد توافقنامه صلح قطر غنیمت شمردند و به همین بهانه از یکسو طالبان را برای بازگشت به میز مذاکره و پذیرش توافق آتش بس زیر فشار گذاشته و از سوی دیگر از خارج کردن نیروهای خود در مهلت تعیین شده (اول ماه مه) سرباز می زنند.

این فرصت طلبی مقامات آلمان تا بدان جا پیش رفته که حتی در بروز خشونت های اخیر در افغانستان آشکارا انگشت اتهام را به سوی طالبان نشانه گرفته و از این گروه درخواست کرده اند که هرچه سریع تر سطح خشونتها را کاهش داده و روند مذاکرات بین الافغانی را آغاز کند.

- ناتو: سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که از سال 2003 تا 2014 میلادی تحت عنوان مأموریت رزمی حضور نظامی خود در خاک افغانستان را تثبیت کرد، در سال های اخیر به بهانه آموزش و ارائه مشاوره به نیروهای امنیتی افغانستان درصدد تداوم بخشیدن به این حضور نظامی است.

به رغم آنکه در توافق صلح قطر مهلت نهایی برای خروج نیروهای نظامی خارجی از جمله ناتو اول ماه مه 2021 تعیین شده است، ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو می گوید وزرای دفاع کشورهای عضو این ائتلاف هنوز در مورد خروج از افغانستان و زمان مناسب برای این خروج تصمیمی نگرفته اند؛ گویی این تصمیم موضوعی جدا از مفاد توافقنامه صلح قطر بوده و از این رو اعضای ناتو می توانند بدون توجه به پیامدهای عدم خروج بر روند صلح افغانستان درباره آن تصمیم گیری نمایند.

تشدید خشونتها در افغانستان هم دستاویز دیگری است که دبیرکل ناتو از آن برای تعلل در اعلام تصمیم نهایی جهت خروج بهره می گیرد و مدعی است که مهلت تعیین شده در توافق صلح قطر قطعی نیست بلکه بسته به شرایط ممکن است تغییر کند و تحقق شرایط لازم را نیز به پایبندی کامل طالبان به مفاد توافقنامه منوط می داند.

****- ایالات متحده آمریکا: ایالات متحده آمریکا که از سال 1935 با افغانستان روابط دیپلماتیک برقرار کرده است، در پی حملات تروریستی یازدهم سپتامبر 2001 با هدف ادعایی نابودی القاعده و محروم کردن این گروهک تروریستی از پناهگاهی امن در خاک افغانستان به خاک این کشور حمله و گروه طالبان را از قدرت برکنار کرد.

پس از 13 سال جنگ خانمانسوز و تلفات و آوارگی صدها هزار شهروند افغانستان سرانجام در 28 دسامبر 2014 ناتو و ایالات متحده رسماً به عملیات جنگی در افغانستان پایان دادند و تمامی مسئولیت های امنیتی را به دولت افغانستان واگذار کردند.

اما با افزایش شمار نظامیان آمریکا در خاک افغانستان به میزان 50 درصد در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ و عدم وجود برنامه ای رسمی و مدون برای خروج این نیروها، گروه طالبان در آگوست 2019 تصمیم گرفت وارد مذاکره شود تا شمار نظامیان را به سطوح پیش از به قدرت رسیدن ترامپ- کمتر از 9000 نفر- برگرداند؛ ولی پس از وقوع حمله ای که به طالبان نسبت داده شد، ترامپ این مذاکرات را لغو کرد.

سرانجام در 29 فوریه 2020، ایالات متحده و گروه طالبان در دوحه قطر توافقنامه صلحی امضا کردند که به شرط پایبندی کامل طالبان به تعهدات خود خروج تمام نیروهای نظامی خارجی از خاک افغانستان را ظرف مدت 14 ماه (اوایل ماه مه 2021) الزامی می کرد.

روابط آمریکا- طالبان (2020- 1994): صرف نظر از روابط آمریکا و افغانستان، روابط میان آمریکا و طالبان از سال 1994 میلادی تاکنون را می توان در چهار مرحله دسته بندی کرد: مشارکت دوستانه، تنش و تشدید اختلافات، رویارویی نظامی و جنگ در حین انجام مذاکره.

در نهایت، با امضای توافقنامه 2020 فصل جدیدی در روابط میان طالبان و آمریکا گشوده شد.

طبق توافق مذکور که تمام نیروهای نظامی ناتو و آمریکا را به ترک خاک افغانستان تا ماه مه 2021 ملزم می کرد، ایالات متحده در ژانویه 2021 شمار نظامیان خود در خاک افغانستان را به 2500 نیرو کاهش داد که این نیروها عمدتاً در دو مأموریت نظامی اشتغال دارند: اول مأموریت دوجانبه و ادعایی مبارزه با تروریسم با همکاری نیروهای افغان و دوم شرکت در مأموریت تعلیمات، کمک، مشورت {Resolute Support Mission (RSM)}.

روابط دولت جدید آمریکا با گروه طالبان (ژانویه 2021): اما با روی کار آمدن جو بایدن رییس جمهور جدید آمریکا، مقامات کاخ سفید از بازنگری در برخی سیاست های خارجی ایالات متحده خبر دادند.

در همین ارتباط، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی جو بایدن در گفتگویی تلفنی با همتای افغانستانی خود گفت که دولت جدید آمریکا با بازنگری در توافقنامه 29 فوریه 2020 میان طالبان و واشنگتن این موضوع را که طالبان در عمل تا چه حد به شروط مهم در این توافقنامه پایبند است، به طور دقیق بررسی می کند.

از سوی دیگر، جان کربی سخنگوی پنتاگون نیز بدون اشاره به معیاری مشخص برای تعیین میزان پایبندی طالبان به تعهدات خود مدعی شد تا زمانی که گروه طالبان به وعده خود مبنی بر دوری جستن از تروریسم و توقف حملات خشونت بار به نیروهای امنیتی افغانستان (!) عمل نکند، صحبت از راه مشخص و رو به جلو برای یک صلح مورد توافق امری بسیار دشوار است .

این موضع مبهم و در عین حال کاخ سفید با واکنش شدید رهبر تیم مذاکره کنندگان طالبان، شیر محمد عباس استانکزی روبرو شد که به صراحت از دولت بایدن خواست تا همچنان به تعهدات دولت پیشین آمریکا ذیل این توافق پایبند بماند و با اشاره به اینکه امضای این توافق از سوی دولت قانونی و منتخب آمریکا صورت گرفته، ابراز امیدواری کرد که بازنگری دولت جدید آمریکا مفاد این توافقنامه را برهم نزند.

وی همچنین مفاد توافقنامه فوریه 2020 را فراهم کننده دالانی امن برای خروج نیروهای متجاوز آمریکایی از خاک افغانستان عنوان کرد.

هرچند مقامات آمریکا تأیید کردند که طالبان از زمان امضای توافق صلح به نیروهای آمریکایی حمله نکرده اند، استانکزی هشدار داد که در صورت باقی ماندن نیروهای خارجی در افغانستان پس از ضرب الاجل تعیین شده، طالبان حملات مرگبار خود علیه نیروهای خارجی را از سر خواهد گرفت.

افزون بر این، سهیل شاهین سخنگوی هیئت مذاکره کننده طالبان در دوحه نیز می گوید این طرف آمریکایی است که مسئول تأمین امنیت و اداره کابل شده است و بنابراین آنها مسئول هرگونه افزایش خشونت در این کشور هستند.

این مقام طالبان با اشاره به حملات آمریکا علیه طالبان تأکید کرد که آمریکا تمام حملاتی را که خود یا نیروهای نیابتی در افغانستان انجام بدهند، به طالبان نسبت می دهند.

کلید واژه ها: افغانستان - توافقنامه - توافق - ایالات متحده - مذاکرات بین الافغانی - آمریکا - ایالات متحده آمریکا - طالبان افغانستان - بدعهدی آمریکا - نیروهای نظامی - نخستین - طالبان - دولت - گروه طالبان - دولت آمریکا - ادامه - خشونت - محور اصلی - هزار - گروه - ظاهر - برگزاری - مذاکرات - میلیارد - انعقاد - میلادی - مذاکره - آتش بس - هزینه - تشکیل