ایران چگونه می تواندفرصت را به تهدید تبدیل نکند؟؛بایدن برجام را گروگان نمی گیرد

یک حقوقدادن بین الملل درباره سیاست ایران مقابل دولت بایدن به خبرآنلاین گفت:به نظر لازم است ایران هر چه سریع تر با دولت بایدن بر سر چگونگی لغو تحریم ها و احیای برجام به توافق برسد.

- سپس، به جای رد قاطعانهٔ نفس مذاکره، یک تعریف جدید از مذاکرات متعاقب (Follow-on negotiations) ارائه دهد و حول محور آن ابتکارعمل را در صحنهٔ دیپلماسی بدست بگیرد.

از نگاه ایران، مذاکرات متعاقب می تواند - نه میان تهران و واشنگتن بر سر فعالیت های موشکی ایران - بلکه میان تهران و کشورهای حاشیه ٔ خلیج فارس - در یک چارچوب جامع و طی یک فرایند چند ساله - تعریف شود.

زهره نوروزپور: می گویند تیم بایدن همگی از مردان دیپلمات هستند کسانی که در کار خود حرفه ای و کهنه کار به حساب می آیند.

چینش کابینه بایدن نشان از آمادگی او برای تعامل با جهان و خصوصا با خاورمیانه و ایران دارد.

دکتر رضا نصری حقوقدان بین المللی و کارشناس سیاست خارجی درباره چینش کابینه دولت تازه نفس جو بایدن به خبرآنلاین" می گوید: آمریکایی ها خودشان اصطلاحی دارند که می گوید Personnel is policy.

یعنی سیاستگذاری تابع پرسُنل یا اشخاص است! در این گزاره حقیقت مهمی نهفته است.

اگر این اصل را بپذیریم، از ترکیب تیم سیاست خارجهٔ آقای بایدن اینطور به نظر می رسد که او مایل به احیای چندجانبه گرایی، ظرفیت اجماع سازی و قابلیت مذاکرهٔ ایالات متحده است تا هم آسیب های دوران ترامپ را ترمیم کند و هم در رسیدگی به چالش های پیش ِ رو با کارآمدی بیش تری عمل کند.

البته در ایران نگاه غالب در بسیاری از نهادها این است که سیاست خارجهٔ آمریکا از پیش تعیین شده است و در لایه های پنهان حاکمیت تدوین می شود.

اما شخصاً معتقدم سیاست خارجهٔ آمریکا محصول تضارب آرا و رایزنی ها میان چند نهاد - از جمله کاخ سفید، وزارت خارجه، شورای امنیت ملی، پنتاگون، وزارت دارایی و نهادهای امنیتی - است و با تغییر اشخاص کلیدی در این نهادها سیاست نیز دستخوش تغییرات عمده ای می شود.

به همین خاطر هم می بینیم وقتی شخصی مثل رابرت مالی - که فرد معتدلی محسوب می شود - نامزد تصدی امور ایران در وزارت خارجه آمریکا می شود، لابی های ایران ستیز و اشخاص تندرو در درون و خارج از حاکمیت به تکاپو می افتند تا از انتصاب او جلوگیری کنند.

یعنی آن ها واقف به نقش افراد در سیاست خارجه ایالات متحده هستند.

ما در تاریخ چند دهه گذشتهٔ روابط ایران و آمریکا نیز بعضاً شاهد بوده ایم چگونه یک مدیرکُل یا یک معاون در وزارت خارجه - مانند ریچارد پِرل یا جان بولتون - موفق شده اند از آغاز یک روند تنش زدایی یا از تداوم یک معاهده جلوگیری کنند.

پس ترکیب کابینه و اشخاص مهم هستند و لازم است این نکته در تعیین واکنش و سیاستگذاری در برابر تیم بایدن نیز لحاظ شود.

مشروح این مصاحبه را درباره چینش کابینه بایدن و افراد مهم و تصمیم آنها درباره ایران را در ادامه می خوانیم: چرا انقدر هیاهو برای رابرت مالی؟ آمدن او به جای ابرامز و هوک چه تاثیری در روند روابط ایران و امریکا خواهد گذاشت و چرا تام کاتن می گوید اگر او بیاید از خوش شانسی ایرانی هاست؟ لطفا از دستاوردهای او بگویید و اینکه اگر او تایید به این منصب شود ممکن است چه نوع سیاستی را در پیش بگیرد برخی می گویند او خلاف جهت سیاست اسراییل است.

جدا از سوابق کاری و خانوادگی او - که به نوع خود در ساختار سیاسی آمریکا استثنایی است - رابرت مالی در مورد ایران یک رویکرد واقع بینانه و معتدلی دارد که موجب عصبانیت جریان ایران ستیز شده است.

اول اینکه رابرت مالی معتقد است دولت بایدن نباید از آنچه جریان ایران ستیز دستاورد فشار حداکثری می خواند به مثابه اهرم مذاکراتی علیه ایران استفاده کند.

او در مصاحبه های خود همواره تاکید کرده اگر تحریم های ترامپ کارکرد اهرم داشت، خود ترامپ می توانست از آن برای کسب امتیاز بیش تر از ایران بهره برداری کند! در نتیجه، حضور او در صحنهٔ تصمیم سازی، در عمل گفتمان از دستاوردهای ترامپ استفاده کنید را - که امثال تام کاتن به آن قائل هستند - به حاشیه می راند.

از سوی دیگر، او استدلال می کند که دوران ترامپ ثابت کرده آمریکا همواره قادر است فشارهای سنگینی به صورت یکجانبه علیه کشورها اِعمال کند و معتقد است علم به این حقیقت خود اهرمی است که برای مذاکره کفایت می کند! یعنی حفظ تحریم های کنونی را برای حفظ فشار به ایران لازم نمی داند و به نظر او صرف اینکه ایران بداند آمریکا همواره قادر به بازگرداندن تحریم هاست، خود یک اهرم موثر روانی است.

نکته مهم دیگر اینکه رابرت مالی معتقد است مذاکره بر سر موضوع فعالیت های موشکی و سیاست های منطقه ای ایران - که ورد زبان مقامات دولت ترامپ بود - نمی تواند بدون پرداختن به مقولهٔ وسیع تر و پیچیده ترِ ساختار امنیتی منطقه انجام پذیرد.

به عبارت دیگر، او باور دارد موضوع موشکی و سیاست منطقه ای ایران مستقیم به مقوله پیچیده توازن قدرت در منطقه گره خورده است و از این رو موضوعی نیست که بشود در زمان کوتاهی حل وفصل کرد.

او حتی در جایی می گوید حل مسئلهٔ سیاست های منطقه ای ایران و توازن قدرت در منطقه موضوعی نیست که بشود در دور اول ریاست جمهوری بایدن میسر باشد! به همین خاطر، او گروگان گرفتن برجام در ازای حل مسائل منطقه را واقع بینانه و به مصلحت نمی داند.

سوم اینکه نگاه رابرت مالی به مذاکره به مراتب متوازن تر و واقع بینانه تر از اسلاف اوست.

او حتی در جایی می گوید اگر آمریکا بخواهد موضوعِ بندهای غروب در برجام را مطرح کند، باید حاضر باشد در ازای آن، مطالبات و شروط ایران - از جمله رفع تحریم های اولیه - را نیز مورد بررسی قرار دهد! یعنی باور دارد آمریکا نمی تواند بدون دادن امتیازهای قابل ملاحظه، امتیازهای مهمی از ایران مطالبه کند.

طبیعتاً این رویکرد با رویکرد امثال مایک پوموئو و برایان هوک که شروط دوازده گانه به ایران ابلاغ می کردند بدون اینکه عاملیتی برای ایران قائل باشند بسیار متفاوت است.

سوابق خانوادگی او، سوابق کاری او در پروندهٔ اسراییل و فلسطین و همچنین مواضع اخیرش در مورد جایگاه اسراییل و عربستان سعودی در پرونده ایران نیز به نوع خود در صحنهٔ سیاسی آمریکا منحصربه فرد است.

او اخیراً در یک نشست تخصصی گفته بود اسراییل و عربستان سعودی در این دوراهی قرار گرفته اند که باید تصمیم بگیرند می خواهند با دولت بایدن در پرونده برجام همراهی کنند یا اینکه فضا را برای بایدن مسموم سازند! در صحنهٔ سیاسی آمریکا این نوع نگاه و بیان - به ویژه در مورد اسراییل - کم تر دیده می شود و به همین خاطر هم احتمال انتصاب او بسیاری از لابی های تندروی طرفدار این دو رژیم را نگران کرده است.

اظهارات بلینکن را در جلسه استماعی کنگره درباره ایران چه طور ارزیابی می کنید البته که او هنوز رای اعتماد را نگرفته است با اینحال برخی مواضع او را نرم توصیف کرده اند.

اظهارات نامزدهای تصدی پست های وزارت در جلسات استماع مجلس سِنا معمولاً بسیار محتاطانه و سیاستمدارانه است.

در این جلسات، نامزدها عمدتاً تلاش می کنند از یک سو رأی و حمایت سناتورها را جلب کنند و از سوی دیگر هیچ یک از آن ها را به مخالفت شدید یا لج نیندازند تا کسی با استفاده از ترفندهای آیین نامه ای فرایند انتصاب آن ها را دچار مشکل نکند یا به تأخیر نیندازد.

به یاد داریم آقای پومپئو نیز بخاطر جلب حمایت برخی سناتورهای دموکرات در جلسهٔ استماع خود حتی منکر برنامه ای از پیش تعیین شده برای خروج از برجام شده بود و مدعی بود سرنوشت برجام به پایبندی ایران بستگی دارد! در نتیجه، در تحلیل گفته ها و نتیجه گیری از اظهارات آن ها در این جلسات لازم است کمی احتیاط به خرج داد.

آقای بلینکن هم در جلسهٔ استماع خود تلاش کرد موضعی در مورد ایران بیان نکند که برای امثال سناتور لندزی گراهام و تد کروز بیش از حد حساسیت برانگیز باشد! به همین خاطر، وعده به همکاری با کنگره در امور ایران داد؛ در این راستا، حتی به قانون INARA (با ذکر برخی ملاحظات) اشاره کرد؛ و حتی دفاع خود از برجام را با توسل به ادبیات آن ها توجیه کرد.

نکته دیگری که در این جلسه قابل توجه بود این است که هر چقدر در فضای جلسهٔ استماع آقای پومپئو موضوع ایران غالب بود و اولویت داشت، در جلسهٔ استماع آقای بلینکن بیشتر به موضوع چین پرداخته شد.

این خود نشان می دهد سناتورهای آمریکایی به چالش های موجود با چین حساس تر شده اند و به گرایش دولت بایدن به تمرکز بر رقابت با چین - و احیای سیاست موسوم به چرخش به آسیای شرقی - نیز واقف هستند.

همچنین دیگر مقامات از جمل آستین رییس پنتاگون که به نظر می رسد او به دنبال جنگ نیست بلکه اینطور که از اظهارات و بر می اید تنها نگرانی اش نفوذ ایران در منطقه است.

این به چه معناست فکر می کنید او چه سیاستی را منطقه پیش خواهد گرفت.

اظهارات آقای آستین را هم باید در همان فضای جلسات استماع بررسی کرد.

او در مورد شرط بازگشت به برجام همان اظهارات آقای بایدن و همکاران خود در تیم سیاست خارجه دولت را تکرار کرد، ضمن اینکه به دلیل شخصیت نهادی وزارت دفاع، با ادبیاتی غالباً نظامی از ایران یاد کرد.

وزیر خزانه داری نیز که از سوی کنگره رای اعتماد را گرفته برای لغو تحریم های ایران شرط گذاشت که از نظر برخی در داخل ایران زیاد خوشایند نبوده.

تحلیل شما از اظهارات او چیست و او چقدر در سیاست وزارت خارجه و امنیت ملی درباره ایران دخیل است؟ به دلایل سیاسی و تبلیغاتی، دولت بایدن می خواهد نشان دهد قصد ندارد مانند ترامپ هر آنچه سلف اش انجام داده - بی قید و شرط - نابود کند.

در واقع، می خواهد این تصویر را از خود نشان دهد که دولتی است بالغ و مدبر که از سیاست های مثبت دولت قبل - ولو دولت منحوس ترامپ - به نفع مردمش استفاده خواهد کرد! در نتیجه، در مورد تحریم های ترامپ علیه ایران نیز این گفتمان را پیش گرفته که قصد دارد تک تک آن تحریم ها را بررسی کند و پس از ارزیابی تاثیر و ضرورت آن ها، تصمیم بگیرد کدام یک را حفظ و کدام یک را ملغی خواهد کرد! طبیعتاً، اگر از الان بگوید می خواهد یکجا همه تحریم ها را - بدون طی کردن یک فرایند سنجش و ارزیابی - بردارد، بلافاصله از یک سو به نشان دادن ضعف در قبال ایران و از سوی دیگر به تکرار منش ترامپ متهم خواهد شد.

در نتیجه، مقامات ارشد دولت بایدن در تشریح موضع خود در قبال تحریم ها، از ادبیاتی مانند آنچه وزیر دارایی اتخاذ کرد، استفاده کرده و خواهند کرد.

به احتمال زیاد، پیش از لغو تحریم ها و بازگشت به برجام نیز تلاش خواهند کرد اینگونه القا کنند که تصمیم شان به لغو تحریم ها در پی یک فرایند دقیقِ ارزیابی و سنجس و بازنگری صورت گرفته است! بحث مهمی که بسیار توجه رسانه های خبری داخلی و همچنین اسراییلی ها را جلب کرد امدن مرد پشت پرده مذاکرات معروف به دیپلمات در سایه ویلیام برنز است .

او کسی بوده که از دولت احمدی نژاد تا روحانی هدایت مذاکرات را به عهده داشته است و به طور مفصل در کتاب خود به این موضوع اشاره کرده.

نشستن او در صندلی بزرگترین نهاد اطلاعاتی امریکا را چه طور ارزیابی می کنید.

سازمان سی .

آی.

ای یکی از نهادهایی است که در فرایند تصمیم سازی و سیاستگذاری در حوزه سیاست خارجه وزن سنگینی دارد.

در نتیجه، انتصاب ویلیام برنز به این سمت از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

به کتاب او اشاره کردید.

او در این کتاب ایران را یک قدرت غیرقابل اغماض در منطقه می خواند و می نویسد آمریکا باید در نهایت یاد بگیرد با ایران همزیستی کند.

استفاده از واژهٔ همزیستی بارِ مهمی دارد! در ضمن، او معتقد است معضلات و ناامنی های خاورمیانه مُسری است و نزدیکی بیش از حد به منطقه را به زیان آمریکا می داند.

او از مدافعان سیاست چرخش به شرق و تمرکز بر آسیای شرقی و مدیریت رقابت با چین - به عنوان یک اولویت سیاست خارجه - است.

به همین خاطر، از واگذاری تدریجی مسائل منطقه به بازیگران بومی منطقه دفاع می کند.

آیا آمدن او صلح منطقه ای میان ایران و کشورهای خلیج فارس را هموار می کند؟ برخی می گویند او یکی از حامیان گفتگوی ایران با کشورهای عربی است خواهان صلح منطقه ای با این توازن که قدرت منطقه دست ایران و عربستان باشد.

اساسا او در چنین جایگاهی هست که این اتفاق بیفتد؟ ویلیام برنز معتقد است دولت های سُنی منطقه باید سبک زندگی خود را با حقیقتِ ایرن - به عنوان کشوری که حتی با تعدیل سیاست های انقلابی، یک قدرت غیرقابل اغماض خواهد ماند - تنظیم کنند.

اگر این نگاه او به ایران و منطقه در دولت بایدن غالب شود، چه بسا ایران بتواند با سهولت بیشتری طرح گفت گوی مستقیم با دولت های حاشیه خلیج فارس را پیش ببرد.

یعنی همان طرحی که ایران دست کم از سال 2019 تا کنون - تحت عنوان طرح صلح هرمز - به کررات روی میز قرار داده است.

جیک سالیوان نیز در اولین روز کاری خود درباره ایران نیز موضع خود را اعلام کرده است با توجه به اینکه او هم در جریان تنش و مذاکرات هسته ای برجام بوده است اظهارات او و روند سیاستی که در قبال ایران در پیش گرفته را چه طور ارزیابی می کنید.

جک سالیوان همان فرمول رییس و همکاران خود را تکرار کرده است.

یعنی بازگشت طرفین به برجام، سپس مبادرت به مذاکرات متعاقب میان تهران و واشنگتن - با نقش آفرینی کشورهای منطقه - در مورد برنامهٔ موشکی و سیاست های منطقه ای ایران! ایران نیز در مقابل این طرح - در قالب مقاله اخیر دکتر ظریف در نشریه فارن افرز - فرمول خود را بیان کرده است: یعنی لغو تحریم ها، بررسی احتمال ورود آمریکا به برجام، سپس مذاکرات منطقه ای با حضور ایران و کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس، بدون مداخلهٔ غرب و آمریکا! با تعریف این تیم درمیابیم که همه چیز مهیای بازگشت آمریکا به برجام است.

چه طور می توان این فرصت را تبدیل به تهدید نکرد؟ شما چه راهکاری پیشنهاد می دهید.

به عنوان کسی که به خاطر دارم از اول مذاکرات درجریان بحث حقوقی برجام و توافق هسته ای ایران بوده اید و بسیار ملاحظات و تحقیق داشته اید در نهایت توافق و رابطه ایران و امریکا با توجه به اوضاع داخلی دو کشور را چه طور ارزیابی می کنید ایا می توان به اینده امیدوار و خوشبین بود؟ از بررسی مواضع تیم بایدن در مورد ایران در مجموع چند گزاره قابل استخراج است: اول اینکه تیم بایدن قائل به حفظ دستاوردهای سیاست فشار حداکثری نیست و معتقد است اِعمال فشار بیش از حد، ایران را به مسابقهٔ اهرم سازی در حوزه هسته ای و منطقه ای خواهد انداخت و این وضعیت را مطلوبِ هیچ یک از طرفین نمی داند.

دوم اینکه برخی از اعضای متنفذ تیم بایدن پرداختن به مسئلهٔ فعالیت های موشکی و سیاست های منطقه ای ایران - بدون ورود به مقولهٔ گستردهٔ توازن قدرت و ساختار امنیتی منطقه - را ساده انگارانه می دانند و معتقدند موضوع توازن قدرت و رسیدگی به نزاع ایران و عربستان در عراق و سوریه و یمن و لبنان نیز موضوعی نیست که بشود در عرض چند ماه یا چند سال به راحتی حل وفصل کرد.

در نتیجه، تمایلی به گروگان گرفتن برجام ندارند و قائل به اخذ تعهد طرفین به ورود به یک سلسله مذاکرات زمان بر، طولانی و چندجانبه هستند.

به بیان دیگر، رویکرد آن ها در مورد برنامه موشکی و سیاست های منطقه ای ایران با رویکرد زورگویانه و غیرواقع بینانهٔ دولت ترامپ - که در متن خود قائل به ابلاغ و تحمیل شروط دوازده گانه بود - تفاوت اساسی دارد، هرچند به دلیل ملاحظات سیاست داخلی در زبان اشتراکاتی دارند.

سوم اینکه دولت بایدن رویکردی انتقادی و حتی خصومت آمیز نسبت به حاکمیت کنونی عربستان سعودی، شخص محمد بن سلمان و کارنامه او در منطقه دارد و مانند دولت ترامپ از جناح تندروی نتانیاهو در اسراییل نیز حرف شنوی ندارد؛ و چهارم اینکه تیم دولت بایدن در مجموع قائل به سیاست چرخش به آسیای شرقی و تمرکز بر رقابت با چین است.

از این رو، معتقد به واگذاری تدریجی مسائل منطقه به منطقه است و این خود مستعد ایجاد یک فضای تنفس و ابتکارعمل برای ایران است.

حال، سؤال این است که در مقابل چنین دولتی چه سیاستی می توان پیش گرفت؟ یک راه این است که این مواضع و تفاوت ها میان تیم بایدن و ترامپ را نادیده بگیریم و از اساس همه بازیگران صحنهٔ سیاسی آمریکا را سر و ته یک کرباس ارزیابی کنیم و از هرگونه تعامل با آن ها - با شنیدن اولین اظهارات ناخوشایند - منصرف شویم.

راه دیگر این است که ببینیم چگونه می شود در شرایط امروز از ظرفیت های صحنهٔ جدید به بهترین شکل بهره برداری کنیم.

معتقدم راه دوم بیشتر و بهتر منافع ملی را تأمین خواهد کرد.

از این رو، به نظر لازم است ایران هر چه سریع تر با دولت بایدن بر سر چگونگی لغو تحریم ها و احیای برجام به توافق برسد.

سپس، به جای رد قاطعانهٔ نفس مذاکره، یک تعریف جدید از مذاکرات متعاقب (Follow-on negotiations) ارائه دهد و حول محور آن ابتکارعمل را در صحنهٔ دیپلماسی بدست بگیرد.

از نگاه ایران، مذاکرات متعاقب می تواند - نه میان تهران و واشنگتن بر سر فعالیت های موشکی ایران - بلکه میان تهران و کشورهای حاشیه ٔ خلیج فارس - در یک چارچوب جامع و طی یک فرایند چند ساله - تعریف شود.

طبق این فرمول، ایران می تواند با ترغیب آمریکا به لغو تحریم ها و احیای برجام برای اقتصاد خود یک فضای تنفسی ایجاد کند، سپس طی یک سلسله مذاکرات طولانی و جامع در دههٔ آینده، با دولت های منطقه بر سر مسائل امنیتی و توازن قدرت به گفت وگو بنشیند.

به نظرم حذف کامل آمریکا از فرایند مذاکره میان ایران و دولت های منطقه نیز امکان پذیر نیست.

اما به پیشنهاد ایران، دولت آمریکا می تواند نقش محدودی ایفا کند.

در واقع، نقش دولت بایدن می تواند نقش تسهیل کنندهٔ شروع مذاکرات باشد؛ به نحوی که از اهرم ها و مساعی جمیله خود برای ترغیب دولت های عربی به آغاز گفت وگوی مستقیم با تهران استفاده نماید.

به طور خلاصه، پیشنهاد ایران به دولت بایدن می توانند احیای برجام و همزمان کمک به احیای طرح صلح هرمز باشد! به نظرم ظرفیت های ایفای چنین نقشی در دولت بایدن وجود دارد.

البته برای رسیدن به چنین هدفی، مهم است همه بازیگران داخل ایران نیز در کنار دولت با اتخاذ چنین رویکردی همسو و متحد باشند.

در چنین صورتی، می شود به رفع تنش، احیای تجارت بین المللی و عادی سازی فضای اقتصاد و توسعه کشور امیدوار بود.

310 310
کلید واژه ها: ایران - بایدن - مذاکرات - میان - لغو تحریم ها - سیاست ایران - تهران - برجام - خبرآنلاین - خاورمیانه - لغو تحریم - تیم بایدن - خلیج فارس - بین الملل - دیپلماسی - دولت - تحریم ها - رضا نصری - واشنگتن - دیپلمات - آمادگی - فعالیت - کابینه - گروگان - موشکی - حاشیه - تعامل - تهدید - سیاست - توافق