اسلامی ندوشن؛ سلطان نثر پارسی

درباره شیوه نثر اسلامی ندوشن هیچ توضیحی حق مطلب را ادا نمی کند، جز تشبیه به سخن سعدی که سهل و ممتنع است.

یعنی آن قدر ساده که گمان می بری تو هم می توانی و ممتنع بدین سبب که وقتی خود بخواهی چنان بنویسی تازه دشواری های آن ساده نویسی را درمی یابی تا بدانی ساده نوشتن، - دشوارترین کارهاست! به گزارش سایت قطره و به نقل ازایسنا، در یادداشتی در عصر ایران به قلم مهرداد خدیر آمده است: حال که خوشبختانه خبر درگذشت دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن نویسنده، فردوسی پژوه، حقوق دان و سخن شناس برجسته ایرانی تکذیب شده .

نیکوترین فرصت فراهم است تا از او بنویسیم که بی هیچ اغراق و گزافه گویی توصیف سلطان نثر پارسی او را می سِزَد و می برازَد.

سال ها پیش که دوستی از من خواست دو الگوی درست و پاکیزه نویسی را معرفی کنم، بی هیچ درنگ و تردیدی گفتم نخست و بی گمان گلستان سعدی که جدای محتوا و حکایت ها که به هر حال به عصر پیشامدرن تعلق دارد به لحاظ نثر و شیوه نوشتن، پارسی معیار است و اگر به جای دروس متفرقه در سال های تحصیل، بچه های ما بارها و بارها گلستان سعدی را می خواندند، چنان ملکه ذهن شان می شد که به امروزی نمی رسیدیم که از عهده نوشتن یک متن ساده یا دو خط پاکیزه و شسته و رُفته برنیایند ولو اکنون این کاستی، پشت الزامات و نوآوری های فضای مجازی پنهان شده باشد.

پس از سعدی و در روزگار ما باز بی هیچ تردید و گمان، آثار اسلامی ندوشن و از میان همه آنها، کتاب روزها و باز از جمع 4 جلد آن، نخستین مجلد بهترین الگوست.

خوشبختانه در این فقره تدوین کنندگان کتب درسی، سلیقه به خرج داده اند و بخش هایی از جلد نخست روزها روایت کودکی استاد در ندوشن با زیباترین توصیفات به کتاب های درسی راه یافته و یکی از درخشان ترین نمونه های نثر معاصر و بلکه تاریخ نثر، پیش چشم فرزندان ماست.

اسلامی ندوشن، درست و پاکیزه می نویسد؛ بی آن که به وادی سره نویسی حذف کامل تمام واژگان عربی ولو فارسی شده ها بیفتد و این سخن خود اوست که این احساس خشنودی را نمی توانم پنهان دارم که طی این نیم قرن کسی بوده ام که بیش از هر کس دیگر دو کلمه ایران و فرهنگ بر قلم او رفته است.

این را هنگامی بیشتر درمی یابیم که بدانیم دکتری حقوق بین الملل از دانشکده حقوق پاریس گرفته بود و در بازگشت، قاضی دادگستری شد اما عمر و زندگی خود را یک سر وقف زبان و ادب پارسی و ایران کرد.

دعوت او به دانشگاه تهران البته از موقع شناسی و خدمات پرفسور فضل الله رضا در دوران کوتاه و بسیار پربار ریاست او بود که مروارید صید می کرد و اسیر مدرک مرتبط نبود و اگر حمایت او نبود چه بسا امکان تدریس اسلامی ندوشن در عالی ترین سطح ادبیات دانشگاه با آن همه مدعی فراهم نمی شد؛ چرا که دانش آموخته حقوق و قاضی بود و هنوز به عنوان چهره ای آکادمیک شناخته نمی شد.

اسلامی ندوشن در روزگاری به نثر شسته و رفته و بی تکلف روی آورد که پاره ای گمان می داشتند هر چه پیچیده تر و مبهم تر بنویسند یا از واژگان زبان های دیگر وام بگیرند سخن آنان فاضلانه تر در نظر می آید و برخی هم البته از آن سوی بام می افتادند و می پنداشتند می توانند زبان پارسی را از هر چه کلمه عربی است، بپیرایند.

(در این تعبیر اخیر البته هرگز دکتر کزازی گرامی را مراد ندارم که خود پیش تر درباره او نوشته ام با توصیف فردوسی؛ بی ردا و دستار "؛ چرا که داستان او جداست چون قابلیت زبان و زایش آن را به نمایش می گذارد.

) درباره شیوه نثر اسلامی ندوشن هیچ توضیحی حق مطلب را ادا نمی کند، جز تشبیه به سخن سعدی که سهل و ممتنع است.

یعنی آن قدر ساده که گمان می بری تو هم می توانی و ممتنع بدین سبب که وقتی خود بخواهی چنان بنویسی تازه دشواری های آن ساده نویسی را درمی یابی تا بدانی ساده نوشتن، دشوارترین کارهاست! بهترین نمونه چنان که گفته شد کتاب روزها است و اگر نخوانده اید، همین حالا سراغ آن را بگیرید.

نمی گویم تمام 4 جلد را بخوانید.

کافی است یک جا را باز کنید و تنها از حیث نوع نگارش، صفحاتی را بخوانید و غرق لذت شوید.

خصوصا جلد اول که فقر مطلق در محل زندگی در کودکی را نیز با زیباترین کلمات و بی هیچ خشم و خشونت و تلخی وصف کرده است؛ جایی که نه از لقمه ای نان که از قطره ای آب، هم خبری نبوده است.

یا صفیر سیمرغ را که در سال های پیش از انقلاب و در بازگشت از سفری اروپایی نوشته و به دانمارک و خیابانی در کپنهاگ که می رسد ماجرای بازار لوازم و آدمیان تن کامه را به گونه ای روایت کرده که با معیارهای امروز ممیزی هم قابل چاپ است و نه ذره ای از حریم اخلاق فراتر رفته نه از وصف کم و کیف ماجرا بازمانده است! جدای نثر، که بهانه اصلی این نوشتار است، اسلامی ندوشن به جای درغلتیدن به دام ایدئولوژی ها و تنگ اندیشی ها همواره از ایران نوشته است.

اینها اکنون به نظر ساده می رسد اما باید به یاد آوریم که در سال های پیش از انقلاب و با تفوق گفتمان چپ، از ایران گفتن این تصور را پدید می آورد که گوینده با باستان گرایی پهلوی ها هم داستان است و به همین خاطر تا سال ها بعد از انقلاب نام کورش هم برای فرزندان انتخاب نمی شد تا آینده آنان در نظام جدید که ناسیونالیسم ایرانی را خوش نمی داشت، به مخاطره نیفتد.

پس از انقلاب هم از ایران گفتن و نوشتن، تلقی ملی گرایی ایجاد می کرد و در دهه نخست واژه ایران را کمتر می شنیدیم؛ تا جایی که در توصیف تیم ملی فوتبال ایران هم برخی گزارشگران از عبارت تیم ملی جمهوری اسلامی استفاده می کردند و از سال های سازندگی به این سو بود که دوباره نام ایران بر سر زبان ها افتاد.

تعجب می کنید! حق هم دارید و لابد می پرسید پس آن روزها سالار عقیلی چه می کرد و تلویزیون به جای ایران، فدای اشک و خنده تو چه پخش می کرد؟ صدای زیبای آقای گلزار را با آن نوع خاص ادا کردن حرف سین .

با این همه ایران دوستی و ایران نویسی اسلامی ندوشن از جنس نظریه ایرانشهر دکتر سیدجواد طباطبایی یعنی متضمن تلاش برای حل فرهنگ های متنوع در دل یک مفهوم بزرگ تر نبوده است و از این نظر نه تنها با ناسیونالیسم و باستان گرایی افراطی که با ایرانشهر هم متفاوت است چون از انکار یا تحقیر یا انحلال فرهنگ ها در آن نشانی نیست.

اسلامی ندوشن، استاد ممتاز دانشگاه و دانش آموخته حقوق در عالی ترین سطوح بود و اگر می خواست می توانست به جایگاهی مانند دکتر پرویز ناتل خانلری هم دست یابد اما با دستگاه استبداد و سانسور درنیامیخت و اگرچه اهل سیاست به مفهوم فنی کلمه نبود اما علاقه خود به دکتر محمد مصدق را که امروز سالروز درگذشت اوست پنهان نمی کرد.

او که در سال های آغازین دهه 30 خورشیدی و هم زمان با جنبش ملی شدن صنعت نفت برای تحصیل در فرانسه به سر می بُرد، در جلد سوم روزها می نویسد: در ماجرای مصدق گناه، متوجه سردمداران بود: چه کوفی صفتانِ دنیادار، چه گرایندگان ضعیف النفس، چه کهنه حریفانی که نفْسِ روی آوری به کشور و مردم را عبث و بدعاقبت می دانستند.

مصدق، نماینده آرزوی فروخوردهٔ مردم قرار گرفت که می خواستند کمر راست کنند.

می خواستند از زیر بار تحقیر بیرون آیند.

ایرانی، مردِ نقطه اوج است.

سال ها تحمل می کند و چون فشار به نقطه نهایی رسید، وارد عمل می شود.

چون در نهضت مصدق، اصالت بود، مردم به حرکت آمدند.

چندی ایرانی احساس غرور کرد، زیرا امید داشت یوغِ کهنه کارترین نیروی استعماری را به دور افکنده است.

وی تصویر ایران را در خارج تغییر داده بود.

ایران، دیگر آن ایرانِ رنگ و رو رفته نبود که در اروپا و آمریکا با ایراک (iraq) اشتباه بگیرند.

پیش از آن عراق از ایران معروف تر بود؛ شاید برای آن که ایران نام جدیدی بود و کلمه پرس (perse) هم طنین خیلی کهنی داشت که به دورهٔ هخامنشی سر می زد.

ایران در عصر جدید، کشوری بود که به گربه و قالی شناخته می شد.

اکنون دیگر روزنامه ها از ایران می نوشتند و رادیوها از آن حرف می زدند.

دانشجویان ایرانی مقیم خارج نوعی احساس سربلندی داشتند، البته به غیر از توده ای ها و سلطنت طلبان که چوب لای چرخ می گذاشتند.

نظری که دانشجویان چپ ایرانی داشتند، از روزنامه اومانیته گرفته می شد، و گوشِ اومانیته هم به مسکو بود.

خوشا که اسلامی ندوشن چنان درست و پاکیزه زیسته که اگر بپرسند چگونه می توان زیست می توان او را مثال آورد.

چگونه می توان اندیشید؟ چون او.

چگونه بنویسیم؟ چون او.

اینها همه البته به لطف همراهی و وفاداری بانویی فراچنگ آمده که شخصیت فرهنگی خود او تحت الشعاع همسری دکتر اسلامی ندوشن قرار گرفته است: خانم دکتر شیرین بیانی.

خوشبختانه همین دو ماه پیش و در شامگاه 21 دی 1399 یکی از شب های بخارا (که به همت سترگ علی دهباشی عزیز که این روزها گرفتار کروناست برپا می شد) به خانم بیانی اختصاص یافت تا او را فارغ از همسری اسلامی ندوشن نیز بشناسیم.

نکته پایانی هم این که هفته پیش با دوست نازنین و تاریخ پژوه دکتر رضا شاه ملکی قرار دیداری در خیابان وصال داشتم و چون به کافه ققنوس رسیدم و تماس گرفتم و پرسیدم شما کجا هستید؟ پاسخ داد: درست کنار سردیس (مجسمه) اسلامی ندوشن در سر خیابانی که به نام اوست.

یادم آمد که شورای شهر تهران همین تازگی همت کرده و نام خیابان فرعی شاهد در خیابان وصال را به اسلامی ندوشن تغییر داده اگر چه سهم او و حق او بسا بیش از یک خیابان فرعی است اما همین که در حیات او اتفاق افتاد و همراه با نصب سردیس، کار درخوری بود وگرنه ماندگاری نام او بسته به این نیست که بر تارک خیابانی نشسته باشد یا نه؛ چرا که نام او که برگرفته از روستای ندوشنِ میبدِ یزد است از جغرافیای ایران فراتر رفته و گستره ایران فرهنگی را درنوردیده است.

انتهای پیام
کلید واژه ها: اسلامی - ندوشن - گلستان سعدی - مهرداد خدیر - سلطان - ایران - پارسی - ساده نویسی - شیوه - سعدی - گمان - حقوق دان - محمدعلی - گلستان - فردوسی - ایرانی - درگذشت - معرفی - گزارش - محتوا - تکذیب - دوستی - نخست - درنگ - درست - فرصت - مطلب - حقوق - چنان - دکتر