هنر، سلاحی در جدال با ابتذال

- حسین گنجی، منتقد هنری: جهان ما جهان ماندن و وجود ابدی داشتن و به تعبیر دیگر مانایی نیست.

بعد از هر آمدنی، رفتنی تعریف شده است و بعد از هر خلق شدنی، نیست و از میان رفتنی وجود دارد.

شاید بهتر است بگوییم تنها چیز همیشه باقی و همیشه تکرارشونده همین رویه های جاری است.

آمدن، زیستن، رفتن.

از این منظر ویژگی بارز و مشخصه اصلی این جهان مادی را باید همین ناپایداری، بی دوامی و زوال مستمر دانست.

به همین دلیل است که مانایی و نامیرایی همواره رؤیای همیشگی انسان روی زمین بوده و در وجوه مختلف زندگی قدری بیشتر ماندن و زندگی کردن و زوال نیافتن مطالبه همیشگی اوست.

به همین خاطر است که انسان دست به هر کاری می زند تا ردی از خود بر جای بگذارد و این رد و اثر که در تلاش برای ماناسازی او باشد، شاید خاطره ای باشد، یا اثر و منشأ یا منظره ای که در ایجادش نقش داشته است.

اما اینها، همین رد پاها، نیز می توانند بمیرند و باید به وسیله ای زنده بمانند و به حیات خود ادامه دهند و خود را از زوال جاری این زندگی نجات بخشند.

اما چگونه؟ پاسخ بی شک هنر است.

هنر یکی از بارزترین وجوه این تلاش مستمر و همیشگی انسان برای هستی بعد از نیستی و مهم ترین دستورالعمل نجات بخش او از مرگ و زوال محسوب می شود.

اگر زیستن را یک جدال مستمر برای رهایی از نیستی بدانیم، قطعا هنر یکی از بزرگ ترین سلاح های این جدال همیشگی و همواره محسوب می شود که در این مسیر، در این مبارزه بی وقفه برای نامیرایی، هنر کم خدمت نکرده و کم تأثیر از خود به جا نگذاشته است.

شاید بتوان ادعا کرد تا لبخند ژکوند هست، داوینچی زنده است و تا اثر گرنیکا بر دیوار موزه رینا سوفیای مادرید پابرجاست، پیکاسو در این جهان حضور انکارناپذیر و مؤثری دارد و این شکل ماندن نه تنها شامل خالقان اثر و خود آثار بلکه شامل مفاهیمی که این آثار با خود حمل کرده و حیات بخشیده اند، نیز می شود.

یکی از مهم ترین مفاهیمی که هنر در مانایی آن نقش داشته است، همین صلح طلبی برآمده از اثر پیکاسو و همین زیبایی برآمده از لبخند ژکوند باشد.

با وجود این گاهی همین ابزار مؤثر گاهی کم کارکرد می شود و خاصیت و قدرت خود را از دست می دهد و مغلوب زمانه اش می شود و از قدرتش به نحو چشمگیری فرو کاسته می شود.

هایدگر مانند هگل، به همین سبب، هنر را به نحوی انفکاک ناپذیر از تاریخ می داند و قائل به آن است که هنر همواره با تقدیر تاریخی دوره ای که در آن ظهور می کند، گره خورده است.

اما تقدیر تاریخی زمانه ما چیست؟ و چرا به تعبیر هایدگر دازاین (وجود) ما به ابتذال زندگی روزمره ای دچار است که یکسره، آن را از ساحت اقتدار هنر محروم می دارد .

متأسفانه جهان ما اسیر سرعت و بی دقتی شده است.

روزمرگی به سبب زندگی شهری مدرن قدرت گرفته است و توانسته حرکت جمعی یک جامعه به سمت زوال را سرعت ببخشد و به عبارت دیگر زوال و در نهایت مرگ ما را زودهنگام پیش روی ما قرار می دهد.

مرگ که نقطه پایان این مبارزه طاقت فرساست، در این روزها، نزدیک، بیش از اندازه نزدیک و به تعبیر سهراب سپهری در سایه نشسته است و به ما می نگرد.

در نمایشگاه زوال، دیالکتیکِ استمرار پازلی پیش روی مخاطب قرار گرفته است که او چنین گره خوردگی و البته گیرافتادگی را به خوبی می تواند به نظاره بنشیند.

مدیوم عکس در خدمت نقاشی و چاپ و مدیوم نقاشی و چاپ در خدمت ویدئو و تصویر قرار گرفته تا ما با مفهومی که ما را احاطه کرده است و نمی گذارد خارج از محدوده روزمره به آن توجه کنیم، آشنا شویم.

مفهومی به عنوان زوال که ریشه تاریخی در هستی ما دارد و این روزها قدرت بیشتری یافته است و سعی دارد منظره را، زیبایی را و حتی خیال و رؤیا را از ما بگیرد.

آثار مینا نادری محوریت این نمایشگاه است که در راستای تکمیل گفتمانی که او پیش روی مخاطب می خواهد بگذارد، روشنک صدر و کامبیز صفاری با مدیوم های دیگر به کمک آن آمده اند و توانسته اند یک جریان دیالکتیکی و متضاد اما همگن را به وجود بیاورند و تصویری از یک زندگی پرتناقض، ولی امروزین را به نمایش درآورند.

اما گویی ناخواسته از دل واقعیت انکارناپذیر و خالی از حضور انسان در کنار درخت و روی صندلی های شکسته، این نقاشی های سوررئالیستی و وهم انگیز مینا نادری است که رؤیا را و ثبت جای خالی حضور انسان را به ما گوشزد کرده و ذهن مخاطب را از زوالی که به آن دچار شده است و بن بستی که پیش رویش قرار دارد، نجات می دهد.

روشنک صدر در نمایشگاهی با عنوان نشسته می میرد، با المان های مثل درخت و صندلی، پیش از این دست به جاودانه سازی یاد و خاطره کسانی که دیگر نیستند، زده بود ولی در این نمایشگاه، در گالری فرمانفرما به نوعی پا فراتر از یادسازی و نمود ساده جای خالی گذاشت و زوال در یک جدال مستمر با زندگی و در میان حقیقت و رؤیا قرار گرفت.

جدالی که فارغ از نتیجه ما را برای لحظه ای از روزمرگی بیرون می اندازد و به تماشای خود وا می دارد.

تماشای چیزی که دیگر زوال نمی پذیرد و می تواند به مفهومی در ذهن تبدیل شود و همواره حیات داشته باشد.

مفهومی به نام دیالکتیک که می توان شکل تصویری آن را در این نمایشگاه بازیافت و پی به اهمیت و کارکرد آن برد.

چیزی که زندگی در زمانه مدرن و مضاف بر آن زندگی در زمانه کرونا، ما را از آن بازداشته است.

هر تکه این نمایشگاه در یک قاب کلی ما را به اهمیت مفهومی به نام دیالکتیک و تضارب و توجه به رویه های ثابت محیط پیرامون مان پیش می برد و در مانیفستی جمعی ابتذال را اسارت در تکرار و روزمرگی تلقی کرده و یگانه راه عبور از آن را ثبت و رهاشدن در رؤیا می داند.

رؤیایی که ما را از واقعیت موجود بیرون می کشد و به جهانی ورای این جهان وارد می کند.

کلید واژه ها: جهان - زندگی - انسان - همیشه - منظر - زوال - مطالبه - منتقد - مستمر - مختلف - خاطره - ویژگی - منظره - بارز - تلاش - جدال - دیگر - وجوه - زمین - میان - حسین - باقی